BARLINEK - Od zarania do współczesności EB Nr 7-8/1994

Ślady najstarszego osadnictwa na obszarze kotliny barlineckiej sięgają neolitu i późniejszych epok brązu i żelaza. W średniowieczu tutejsze tereny wchodziły w skład państwa Piastów, a potem niewątpliwie do książąt wielkopolskich. Po zajęciu tych ziem przez Brandenburczyków, margrabiowie Albrecht III i Otto V dokumentem wystawionym 25 stycznia 1278 roku polecili rycerzowi Henrykowi Toyte założyć nad brzegiem jeziora warowne miasto i nadali mu nazwę „nova Berlyn”. Nadgraniczny ów gród miał stanowić przeciwwagę militarną dla odległych o 8 km pomorskich Pełczyc. Zwierzchnikiem miasta był początkowo wójt z szerokimi uprawnieniami władczymi, przy czy pierwsi wójtowie wywodzili się z rodziny Toyte. Równolegle do ich władzy kształtować zaczął się samorząd miejski. Rada Miejska i „consules” wspomniani są już w 1348 roku w okresie wojny domowej z Waldemarem Samozwańcem. Wzmocnienie znaczenia Rady Miejskiej wzrosło po wygranym zatargu z Ludwikiem Rzymskim i wykupieniu w tym samym roku uprawnień sądowym wójta. Odtąd przez jakiś czas miasto posiadało tak zwane sądownictwo wyższe. W latach 1402 - 1454 Barlinek przeszedł pod panowanie Krzyżaków. 28 marca 1454 roku - kiedy ważyła się przynależność polityczna Nowej Marchii - na zorganizowanym w Barlinku spotkaniu z poselstwem króla polskiego, przedstawiciele miast opowiadali się za przyłączeniem do Polski. Sprawę przesądził zwołany trzy dni później sejmik w Strzelcach Krajeńskich, gdzie stany nowomarchijskie uznały zwierzchnictwo Brandenburgii nad tym terytorium. Z ową chwilą w Nowej Marchii rozpoczął się okres panowania Hohenzollernów, który miał trwać aż do końca I wojny światowej. Tragiczny w następstwa okazał się konflikt z książętami wołogoskimi w latach 1464 - 1467. W roku 1467 miasto zniszczone zostało przez Pomorzan, a w dwa lata później książę Eryk II ponownie spustoszył jego okolice. Długą listę wielkich pożarów rozpoczyna rok 1499 - łącznie było ich 12. Drugi odnotowany pożar nawiedził miasto w 1512 roku. Fatalna w skutkach była też seria pożarów pod koniec XVI wieku (1576 i 1577), a zwłaszcza w XVII stuleciu, kiedy to Barlinek palił się aż pięciokrotnie (1608, 1630, 1665, 1672). Poważne szkody wyrządziła wojna 30-letnia (1618 - 1648). Przywleczona w 1625 roku epidemia dżumy pochłonęła wówczas 470 ofiar, a postępujące za wojną przemarsze wojsk i pożary dokończyły gospodarczego wyniszczenia. W rezultacie wydarzenia wojny sprowadziły do Barlinka klęskę straszliwego głodu i znaczne jego wyludnienie. Ocalała ludność nadal zajmowała się rolnictwem oraz rzemiosłem i handlem. Sporządzony w kilkadziesiąt lat po wojnie (w 1719 roku) pierwszy spis wykazuje tu 224 gospodarzy, 409 dzieci i 85 osób służby, ale wątpliwe jest, aby spis ten obejmował wszystkich mieszkańców. Niezmiennie w zasadzie funkcjonował samorząd z Radą Miejską i stojącym na jej czele (od 1499 roku) burmistrzem. W dokumentach 1 1689 roku wymieniany jest już Sąd Miejski. Od 1810 roku był tu także Królewski Sąd Ziemi, a od 1879 roku - Sąd Okręgowy, który istniał jeszcze w okresie międzywojennym i podlegał Sądowi Ziemskiemu w Gorzowie. Czarną datą w dziejach Barlinka zaznaczył się rok 1758. 5 października tego roku pod miasto podeszły wojska rosyjskie i po krótkim oblężeniu zajęły je i splądrowały, paląc przy tym podmiejskie zabudowania. Kolejne przemarsze obcych wojsk i związane z nimi rekwizycje, a nawet egzekucje, dokonały ponownego materialnego wyniszczenia i spadku ludności. Na krótko przed wojną 7-letnią (1756 - 1763) miasto zamieszkiwały 1653 osoby, a w ostatnim roku wojny już tylko 1420, by w dalszych jej następstwach zmaleć do 1211 osób zanotowanych w 1780 roku. Pod koniec XVIII stulecia Barlinek powoli zaczął podnosić się z gospodarczego upadku. Ożyło rzemiosło i drobny przemysł, poprawiła się też komunikacja, a wraz z nią handel. Wprowadzone zostały cotygodniowe targi oraz 4 jarmarki w roku. W 1801 roku ludność wzrosła do 1834 osób. Okres wojen napoleońskich (1806 - 1813) na krótko cofnął dźwigającą się z upadku miejscowość. Po wojnie zwanej tu wyzwoleńczą, w roku 1817 Barlinek ogłoszono miastem otwartym. Od tego mniej więcej czasu rozpoczął się okres odbudowy i rozwoju, zapoczątkowany reformami Steina i Hardenberga. Przywrócono samorząd, a władze nie pochodziły już z nominacji. Magistrat (zarząd miasta) wybierany był odtąd przez zgromadzenie radnych, ci zaś z wyboru powszechnego. Zmieniać zaczęła się też struktura gospodarcza. Obok warsztatów rękodzielniczych, coraz większego znaczenia nabierać zaczęły, drobne zrazu, zakłady przemysłowe. Przedostatni wielki pożar wybuchł 4 września 1852 roku. Zniszczył on dużą część miasta, razem ze stojącym na rynku ratuszem. Do ponownego ożywienia przyczynił się rozwój dróg, a nade wszystko budowa kolei żelaznej (1883 - 1898), idące w parze ze wzrostem miejscowego przemysłu. Równocześnie naturalne walory i malowniczość miasta szybko zyskały Barlinkowi renomę „Perły Nowej Marchii”, a wszystko to w połączeniu z funkcją kurortu spowodowały jego niebywały rozrost terytorialny. Wzdłuż dawnych dróg wylotowych na północ i wschód wyrasta Nowe Miasto, z przeciwnej strony rozbudowuje się Przedmieście Myśliborskie. Pod koniec XIX wieku Barlinek liczy już 5405 mieszkańców, a tuż przed I wojną światową 6194. W okresie międzywojennym, mimo szalejącego w kraju kryzysu i galopującej inflacji, miasto rozwijało się nadal, głównie za sprawą prężnego przemysłu, ale też jako modna już miejscowość wypoczynkowa. Wzrastająca popularność, a z nią zamożność Barlinka pociągnęły za sobą nowe inwestycje. Powstały wówczas okazałe, domy handlowe i hotele, a obok nich obiekty komunalne i użyteczności publicznej. Na północny-zachód od linii kolejowej wyrosła z gruntu nowa dzielnica mieszkaniowa dla coraz zwiększającej się miejskiej populacji. Ludnościowo, w 1933 roku Barlinek równy był już powiatowemu Myśliborzowi i liczył w tym roku 7621 osób. Wczesnym popołudniem 30 stycznia 1945 roku wojska XII Korpusu Pancernego zamknęły okrążenie i po ostrzale artyleryjskim wkroczyły do Barlinka. W wyniku ostrzału, a następnie umyślnych podpaleń miasto uległo poważnym zniszczeniom (centrum w około 50 %), a później odcięte od świata wskutek zerwania linii kolejowej. W takich warunkach osiedliło się w nim pierwszych 35 Polaków obok pozostałej tu około 7-tysięcznej ludności niemieckiej. Po wojnie lata upłynęły na organizowaniu od nowa życia w mieście, czemu towarzyszył niebywały dotąd exodus ludności. Najwcześniej funkcjonować zaczęły administracja i poczta, a po nich kolejno służby komunalne, handel i szkoły. Mimo niepewności politycznej i często zmieniających się władz (7 burmistrzów), proces normalizacji widoczny był z każdym rokiem. Uruchomione zostały zakłady przemysłowe i połączenia energetyczne, (1946), a zwłaszcza przywrócona w 1948 roku komunikacja towarowo-pasażerska. Działaniom odtworzeniowym towarzyszyło nieustanne porządkowanie z ruin i gruzów wypalonego śródmieścia. Pierwsze inwestycje pojawiły się dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych, a wśród nich nowe domy mieszkalne, kino i szkoła. W ciągu kolejnych lat ludność Barlinka ciągle wzrasta, osiągając w początkach lat sześćdziesiątych liczbę bliską stanowi przedwojennemu (7050 osób w 1962 roku). Obecnie Barlinek liczy ok. 15 tys. mieszkańców...

Kazimierz Hoffmann

EB Nr 7-8/1994