„Idea człowieczeństwa zakłada (…), że człowiek

jest bytem stojącym wobec wartości i na realizację wartości

niejako skazanym – jeśli naprawdę chce być człowiekiem”.

W. Stróżewski

Jakie wartości ceni młodzież? – wyniki badań

Problemy związane z życiem człowieka i sensem jego istnienia od lat były i są centralnym punktem zainteresowań różnych naukowców. Wartości ze względu na swoją doniosłość w kształtowaniu mechanizmów jednostkowego i społecznego życia są właśnie jednym z tych problemów, które pobudzają do badań i refleksji. Życie człowieka jest procesem realizowania wartości.  Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego co uważamy za ważne, cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne wysiłku, poświęcenia, co stanowi cel dążeń ludzkich. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnego z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania. Człowiek jest ze swojej istoty ukierunkowany na świat wartości: dostrzega je, rozpoznaje, klasyfikuje, realizuje. Całe życie człowieka jest bezustannym wartościowaniem. Świat, w którym żyjemy, jest światem wartości. Można w nim wyróżnić różne wartości. Wszystkie będą tworzyć system określany mianem sieci wartości. Jeśli niektóre z nich są przez człowieka preferowane i szczególnie wysoko cenione, tworzy się wówczas hierarchia wartości.
 

Wartości, na co wskazuje zarówno bogata literatura jak i doświadczenie ludzkie, należą do ważniejszych obszarów życia człowieka. Jedni nazywają je drogowskazami, punktami orientacyjnymi w złożonej rzeczywistości, inni traktują jako kryteria ocen i opinii, podstawę podejmowanych aktualnie działań, ale także jako przedmiot trwałych pragnień i cel dążeń. Wartości są – jak pisał J. Tischner – „wiecznym źródłem fascynacji dla ludzkiego życia i myślenia, a cały urok świata wartości bierze się zapewne stąd, że nic z tego świata nie narzuca się nam przemocą.”
 

Jest taki okres w naszym życiu, kiedy stwierdzamy, że budowanie systemu wartości przebiega najintensywniej. Jest to okres dorastania – okres młodzieńczy. Intensywny rozwój wartości na tym etapie życia daje szansę na uaktywnienie tych psychofizycznych możliwości osoby, które pozwalają jej stawać się coraz bardziej człowiekiem. Dużo i często mówi się o zagubieniu młodzieży, wycofaniu z życia społecznego, niszczących uzależnieniach, agresji, trudnościach i problemach jakie wnosi i stwarza. Z drugiej strony spotykamy się z zachowaniami przeciwnymi: młodzi tworzą niezależną sztukę, są zaangażowani religijnie, uczestniczą w olimpiadach i konkursach, które wymagają pracowitości i wysiłku. Słyszymy o wolontariuszach różnych organizacji społecznych. Czy świadczy to o dwóch „kategoriach” młodzieży i w konsekwencji o dwóch kategoriach wartości przez nich respektowanych? Gdzie szukać takiego stanu rzeczy? Czy chociażby uczciwość, dzielność, przyjaźń a może rodzina są jeszcze wartościami atrakcyjnymi dla młodego człowieka?
 

Istnieją różne metody poznawania wartości, jakie wyznają i jakimi kierują się młodzi ludzie w życiu. Jedną z nich może być obserwacja zachowania w różnych sytuacjach. Wiele informacji można uzyskać bezpośrednio od osoby, pytając ją i skłaniając do refleksji nad tym, co jest dla niej ważne. Taką właśnie metodą posłużyłem się w celu poznania wartości życiowych młodzieży. Stworzyłem ankietę zawierającą twierdzenia określające różne kategorie wartości. Przeprowadziłem badania na próbie młodzieży szkolnej pochodzącej z różnych środowisk. Ich zadaniem było ustosunkowanie się do zaproponowanych twierdzeń.
 

Badania przeprowadziłem w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych Nr 1 w Barlinku. Wśród trzech typów szkół: liceum ogólnokształcącym, technikum mechanicznym i zasadniczej szkole zawodowej, w trzech klasach.
 

Zgromadzone w trakcie badań materiały i analiza zebranych informacji o wartościach życiowych młodzieży skłoniły mnie do wyprowadzenia następujących wniosków:

Dla badanych uczniów istotne są wszystkie wskazane wartości, które tworzą wyraźnie zarysowaną hierarchię. Typ szkoły badanej młodzieży nie różnicował wartości ankietowanych uczniów, można powiedzieć, że często uczniowie byli wyjątkowo zbieżni w swoich ocenach.
 

We wszystkich grupach ankietowanych uczniów wartości allocentryczne znalazły się na samym szczycie najbardziej cenionych wartości. Wartość przyjaźni i koleżeństwa dla typowego ucznia ze szkoły ponadgimnazjalnej nie podlega dyskusji. Świadczenie sobie pomocy, możliwość liczenia na wsparcie rówieśników w chwilach trudnych, czy posiadanie przyjaciół to najczęściej cenione wartości.
 

Drugie miejsce w hierarchii wartości badanych uczniów zajęły wartości związane z pracą. Miejsce to sugeruje, że są one ogólnie aprobowane. Można powiedzieć, że młodzież wysoko ceni pracę i wręcz sugeruje, że wszystkie obowiązki w pracy należy wykonywać najlepiej jak tylko się potrafi. Uczniowie wprawdzie z pracą bezpośrednio nie zetknęli się, ale już wiedzą, że fakt otrzymania dobrej pracy wyznacza możliwości życiowe, czyli osiąganie wielu stawianych sobie celów.
 

Kolejne w hierarchii wartości znalazły się wartości prospołeczne i niewiele odstające wartości rodzinne. Pierwsze zostały wysoko zaakceptowane, zwłaszcza te poglądy, które afirmowały wartości prospołeczne, w sposób zróżnicowany zostały ocenione poglądy podważające te wartości. Wysoka pozycja w ocenie wartości rodzinnych jakby zaprzecza powszechnej opinii o kryzysie współczesnej rodziny.
 

W centrum hierarchii wartości uplasowały się wartości związane ze sprawowaniem władzy. Wysoka pozycja tych wartości może jest odbiciem demokratycznych przemian w życiu społecznym. Wielu badanych zapewne zaczyna sobie zdawać sprawę, że sprawowanie władzy może być powodem do samorealizacji i powodem do dumy.
 

Na równorzędnej pozycji (szóstej) znalazły się wartości edukacyjne i materialne. Cieszyły się takim samym poparciem ankietowanych. Można mówić, że wartościom edukacyjnym młodzi ludzie przypisali umiarkowaną akceptację. Natomiast wartości materialne nie są postrzegane jako naczelne. Badani uczniowie nie stawiają sobie na pierwszym planie tego, co dotyczy korzyści materialnych.
 

Wartości przyjemnościowe znalazły się na ósmej pozycji w hierarchii wartości. Nastawienie do tego rodzaju wartości młodych ludzi jest niejednorodne i niekonsekwentne. Wyrażone opinie nie są w pełni ugruntowane przez badanych. A może młodzież jest bardziej świadoma „nazbyt radosnego życia”?
 

Na przedostatnim miejscu uplasowały się wartości kulturalne. Nie cieszą się one dużym uznaniem wśród młodych ludzi – świadczy o tym miejsce, a także oceny bardzo zróżnicowane jakie przypisuje się poglądom tej grupy wartości.
 

Na ostatnim miejscu hierarchii ankietowani umiejscowili wartości obywatelskie. Szczegółowa analiza przyczyn tego stanu powinna być przedmiotem troski pedagogów, osób zarządzających oświatą i polityków. Wynik ten może jest wyrazem trwającego w naszym kraju kryzysu społecznego, a może wartości obywatelskie traktowane są przez młodzież jako odświętne, uroczyste. Na co dzień sprawy kraju i narodu nie wydają się szczególnie istotne.

Poznanie hierarchii wartości współczesnej młodzieży przez pedagogów zajmujących się sprawami młodzieży ma wielorakie znaczenie. Umożliwia przede wszystkim lepszą orientację w stanie świadomości młodzieży. Pozwala zatem lepiej rozumieć cele i dążenia młodych ludzi. Ułatwia analizę postaw i potrzeb życiowych młodzieży. Służyć może przewidywaniu dalszych dążeń i zachowań młodego pokolenia, co ma niebagatelne znaczenie do prognozowania rozwoju społecznego.

Uzyskany w badaniach wizerunek systemu wartości wskazuje grupy wartości mniej i bardziej cenionych. Zgromadzone w wyniku badań materiały są źródłem informacji o wartościach młodzieży. Uważam, że więcej uwagi należy poświęcić szczególnie problematyce wartości obywatelskich i kulturalnych, gdyż te dwie grupy wartości znalazły się na samym końcu hierarchii.  Co może świadczyć że młodzi ludzie nie doceniają tych wartości. System wartości młodzieży może ulegać istotnym zmianom. Niezbędne jest analizowanie charakteru tych zmian, gdyż od tego jakie wartości przyswoją młodzi ludzie, zależeć będzie jak zmieniać się będzie nasze życie społeczne.
 

Przeprowadzone badania miały na celu poznanie wartości życiowych preferowanych przez współczesną młodzież. Znajomość uznawanych wartości pozwoliła uchwycić istniejące podobieństwa i różnice w sposobie postrzegania rzeczywistości przez młodzież. Mam nadzieję, że  badania przeze mnie przeprowadzone wpłyną nie tylko na pogłębienie wiedzy osób zainteresowanych tą problematyką, ale będą mogły zostać wykorzystane do opracowania programów edukacyjnych tworzonych przez szkoły. Wyniki uzyskane w trakcie badań pozwolą lepiej rozumieć cele i dążenia uczniów, ułatwią analizę potrzeb życiowych młodych ludzi. Z wyników mogą korzystać zarówno nauczyciele jak i wychowawcy dla których sprawy młodzieży są ważne a wnioski i spostrzeżenia mogą stać się składnikiem racjonalnego planowania pracy wychowawczej w szkole.

Mirosław Żuk